پول ندادید، نان نداریم

 

یادم هست وقتی در فشم برای سفر تبلیغی بودیم، یکی از بستگان من (دایی من) بعد از تعطیلات، روز شنبه می‌خواست برگردد سر کارش. پدر از او خواست بماند تا فردا به اتفاق بروند نانی که از دو روز قبل سفارش داده بود به روستای دورتر، که شش کیلومتر فاصله داشت، با هم بیاورند. دایی آنجا ماند. فردا این راه را با هم رفتند. متوجه شدند که بله! آن آقا گفتند: «سه روز پیش نان سفارش داده بودید، پول که نداده بودید!» نان نپخته بودند.

بله! در منطقه و فضایی بودیم که نیروهای ارتش طاغوتی آن زمان، نیروهای ساواک و دیگران تبلیغاتی کرده بودند با این ذهنیت که یک روحانی آمده در یک محل، نه تنها در شهر یا روستا نمی‌تواند نان تهیه کند، بلکه در اطراف هم که می‌خواهد نان تهیه کند باز هم مشکلاتی است. ولی مردم همین روستا با هنر ایشان بعد از دو ماه اقامت، جوری شیفتۀ مرحوم والد ما شده بودند که لحظۀ بدرقه ایشان و رفتن از روستا، گریه‌های مردم را هنوز به خاطر دارم؛ با اینکه کلاس سوم ابتدایی بودم و هشت نه سالم بیشتر نبود.

 

راوی: سعید شاه‌آبادی

آنچه خوبان همه دارند

در زندگی افراد، هر کدام از مسائل با خصوصیات روحی­‌شان هماهنگ و عجین است و نمی‌­توان آن‌­ها را تفکیک کرد. شهید شاه‌‌آبادی هیچ­‌وقت نمی‌­گذاشت کار امروزش به فردا بکشد. در حساب خانوادگی رفیق خانواده بود. در حساب انقلاب، فدایی انقلاب و امام بود. در کارها تا آخرین لحظه پایداری می‌­کرد. در دین­‌داری زبانزد بود. در آخرین لحظات زندگی، سخنرانی‌­اش درباره شهادت است، از خدا می‌­خواهد: «خدایا ما را جزء شهدا قرار بده.» بعد هم شهادت نصیبش می‌­شود.

البته روزی که ایشان شهید شده بودند، من اطلاع نداشتم و در مجمع اسلامی در انگلستان بودم. آنجا از طرف مرحوم آیت‌‌الله گلپایگانی مأمور بودم. ولی آقای مهندس مهدی چمران با ایشان تا لحظه شهادتِ شهید همراه بودند. آقای چمران از زندگی روز آخر شهید و برنامه‌­هایی که با هم داشتند خاطره‌­ها دارند؛ مثلاً اصرار شهید به اینکه می‌­خواسته به جزیره مجنون برود، اما ارتش اجازه نمی­‌دهد و آخرسر، بعد از ظهر همان روز سپاه را مجاب می‌­کند و می­رود. این اتفاقات را نمی‌­توان از لحاظ جنگی توجیه کرد. این­‌ها یک مقدراتی است که باید انجام می‌­شد و این تقدیر در آنجا عملی می‌­شود. این‌‌همه جمعیت به آنجا رفته بودند و وقتی گلوله توپ می‌­زنند، تنها کسی که از زمین بلند نمی‌­شود شهید شاه‌‌آبادی است. پس اینجا، حسابِ تقدیر است و ایشان هم برایش فرقی نمی‌­کند. او آماده است برای هر حادثه‌­ای که پیش بیاید.

گاهی اوقات پیش می­‌آمد که به اتفاق ایشان به جایی می‌­خواستیم برویم. آن ایام ماشین­ شخصیت­‌ها ضدگلوله و دارای آژیر و تشکیلات بود. به ایشان عرض کردم که «برادر، من اعصابم خرد می‌­شود، حیف است در ماشینی بنشینیم و به مردم عرض اندام کنیم، لطفاً این آژیر را خاموش کنید.» گفتند: «چشم.» از این جهت خودشان هم مراقب بودند. هر دو ما به این نکته تأکید می­‌کردیم که به حساب اینکه ما روحانی هستیم، این کارها به ما نمی‌­آید؛ باید در بین مردم برویم. خودش مردمی بود. می­‌خواهم بگویم این‌‌طور نبود که بخواهیم عرض اندام کنیم که انقلابی و از زمره شخصیت­‌ها هستیم. حساب درست این بود که ما یک زندگی عادی انجام می‌­دادیم. اخوی شهید ما، زندگی‌­اش طبیعی بود، اما درباره کارهای انقلابی سر از پا نمی‌­شناخت، نمی‌­توانست ببیند کاری در این مملکت وجود دارد که او می‌­تواند انجام دهد و همین‌‌طوری بنشیند؛ آچار فرانسه بود.

 

راوی: برادر شهید- آیت‌الله نورالله شاه‌آبادی

دور بزن!

داشتیم می‌آمدیم پایین. در بی‌سیم گفتند که روی پل رومی درگیری شده. ما در سیدخندان بودیم. ایشان گفتند که دور بزن. گفتم: «حاج آقا کجا این موقع شب؟!» گفت: «مگر نمی‌بینی در شبکه دارند می‌گویند که درگیری پیش آمده؟ برویم ببینیم چه خبره.» گفتم: «حاج آقا شما آخه، برای چی شما بروید؟!» گفت: «نه! دور بزن!» حالا ما دور زدیم رفتیم بالا. ایشان عبا و عمامه را گذاشتند زمین. آمدند داخل جمعیت آن روز تا درگیری را حل کنند.

 

راوی: بیژن ابوالحسنی – پاسدار و محافظ شهید

رفیق چریکم

قبل از انقلاب با حاج‌آقا مهدی شاه‌آبادی مأنوس بودیم. حدود سال 53 بود. مادر ایشان مبتلا به شکستگی مفصل ران شدند. مادر حاج‌آقا خانمی محترم، مسن و خوش‌صحبت بودند. ایشان زمین خورده بودند، سر استخوان‌شان شکسته بود. حاج‌آقا آمد و گفت: «چه کار کنیم؟» گفتم: «باید عمل کنیم.» سن ایشان صد یا بالای صد بود. اما اگر عمل نمی‌شدند، زمین‌گیر می‌شدند و مشکل پیدا می‌کردند. قرار شد ایشان را به بیمارستان مهر بیاورند تا عملش کنیم.

ایشان بیمارستان مهر بستری شدند. آن زمان چیزی که برای من جالب بود، این بود که آقای شاه‌آبادی یک بار ساعت یک بامداد دنبال من آمد که برویم مادرش را ببینیم. حدود دو ساعت صحبت کرد. بعد من گفتم برویم بالا که مریض را ببینیم. با هم رفتیم. وقتی پایین آمدیم، ایشان گفت: «من می‌خواهم بروم.» گفتم: «بنشین دیگر، نزدیک صبح است.» گفت: «نه! بچه‌ها در ماشین هستند.» من فهمیدم از ساعت دوازده، دوازده و نیم شب که آمده مادرش را ملاقات کند و با من صحبت کند، بچه‌ها در ماشین را هم باز نکرده‌اند! معلوم بود که کارش همیشه حالتی جنگی و چریکی داشت؛ بچه ها را در ماشین گذاشته بود و خودش آمده بود ملاقات مادرش.

در مورد کارهایی که داشت یواشکی صحبت می‌کرد؛ چه در رابطه با مریض، چه در رابطه با مسائل دیگر. همه را گفت و بعد ما فهمیدیم که بچه‌ها در ماشین هستند. اما بچه‌ها هم با اینکه کوچک بودند، یک راهی از خیابان پیدا کرده بودند و مستقیم از پنجره بیمارستان می‌پریدند داخل و می‌رفتند برای دیدن مادربزرگشان! انگار که این چابکی را از حاج‌آقا گرفته بودند.

برای آدم‌های مسن این عمل، عمل مهمی است؛ از نظر اینکه حیاتی است و مریض را راه‌اندازی می‌کند. وقتی که مفصل شکستگی داشته باشد، نمی‌تواند تحرک داشته باشد و عدم تحرک عامل زمین‌گیر شدن می‌شود. خود زمین‌گیر شدن هم عامل تشدید بیماری می‌شود، ریه مشکل پیدا می‌کند و تنفس به اشکال برمی‌خورد. ما خانم والده را در خانه می‌دیدیم و ویزیت می‌کردیم. نمی‌دانم کدام یک از این بچه‌ها بود، به گمانم آقا سعید بود. هنگامی که مادر گفت من چی بخورم، چی نخورم؛ با حالت بسیار بامزه‌ای جواب داد: «مادرجون! آقای دکتر می‌گوید هر چه می‌خواهی بخوری بخور، فقط ویزیت دکتر را نخور!» شهید شاه‌آبادی هم گفتند که این‌ها همین‌طوری‌اند و اهل شوخی هستند. در واقع، این روح باطراوت و شیرین را از خود پدر یاد گرفته بودند. آنچه من در شهید دیدم، همین روحیه پرتلاش و خستگی‌ناپذیر بود که گویی با تلاش بیشتر خستگی‌اش کم‌تر می‌شد.

 

راوی: دکتر هادی منافی

تحصیل به قصد کشت

شهید شاه‌آبادی در دوران تحصیل علوم حوزوی استادان سرشناس و عالمی داشت؛ استادانی که از جملۀ مهم‌ترین علمای دورۀ خود بوده‌اند. او توانست در سال 1334، یعنی وقتی که تنها 25 سال داشت، دورۀ ده‌سالۀ مقدمات و سطح را تمام کرده و فراگیری درس خارج فقه و اصول را آغاز کند.

در این دوره نیز آیت‌الله‌العظمی بروجردی، آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی، آیت‌الله‌العظمی اراکی، علامه طباطبایی و امام خمینی از مهم‌ترین استادان او بوده‌اند. اما آنچه بیش از هر چیز در دورۀ تحصیل شهید شاه‌آبادی خودنمایی می‌کند، سختکوشی و تلاش فراوان او برای فراگیری است. خودش می‌گوید:

«با مختصر غذایی در ماه مبارک رمضان افطار می‌کردم و به مطالعه می‌نشستم و هنوز جابجا نشده بودم که صدا می‌زدند و می‌گفتند دیر شده و نزدیک اذان است. به‌سرعت چیزی می‌خوردم و به نماز مشغول می‌شدم. طی چند سال متمادی ایام تحصیل، اتفاق نیفتاد که در شبانه‌روز بیش از چهار ساعت بخوابم، حتی پنج دقیقه هم بیشتر نمی‌شد.»

جالب اینکه آنطور که همکلاسان و همدوره‌ای‌هایش می‌گویند، در درس‌های غیر حوزوی نیز سختکوشی و استعداد او به چشم می‌آمده. چنانکه یکی از هم‌درس‌های شهید، مرحوم آیت‌الله سید محمدباقر موسوی همدانی (مترجم تفسیر شریف المیزان)، می‌گوید:

«ریاضیات و فیزیک و زبان انگلیسی ششم ریاضی را نزد ایشان خواندم. ایشان از دقت نظر و استعداد خوبی برخوردار بودند. لذا گاهی به دوستان اظهار می‌نمودند این درس‌ها حکم اول ابتدایی را برای یک طلبه دارد و اگر خسته می‌شدیم، ما را به استقامت و پشتکار تشویق می‌کردند.»

 

ویژه‌نامه سفر آخر

معرفی کتاب یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید حجةالاسلام مهدی شاه‌آبادی

نام کتاب: یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب سی و دوم، شهید حجةالاسلام والمسلمین حاج شیخ مهدی شاه‌آبادی
ناشر: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات
چاپ اول: زمستان 1382
تعداد صفحات: 504 صفحه

مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی مجموعه‌ای با عنوان «یاران امام به روایت اسناد ساواک» تهیه و چاپ کرده است. این مجموعه در هر کتاب به ارائۀ تمامی اسناد به جا مانده از سازمان اطلاعات و امنیت کشور در دورۀ پهلوی، ویژۀ یکی از یاران امام خمینی (ره) می‌پردازد. کتاب سی و دوم منحصر به شهید ارجمند آیت‌الله مهدی شاه‌آبادی است. عمر مبارزاتی شهید شاه‌آبادی از روزهای نهضت ملی ایران در 13سالگی آغاز می‌شود و تا سرنگونی حکومت پهلوی در 48سالگی ادامه می‌یابد.

شیخ مهدی شاه‌آبادی از سوژه‌های مهم و اصلی ساواک و در میان ده نفر نخست مورد تعقیب و گزارش آن سازمان بود. نخستین سند ثبت شدۀ ساواک از ایشان به سال 1342 و امضای نامه‌ای توسط علما در دفاع از نهضت امام خمینی برمی‌گردد و آخرین آن در بهمن 1357 و مربوط به آزادی ایشان از زندان است. شهید شاه‌آبادی که مبارزه با طاغوت و شور و شیدایی نسبت به ولایت الله را در خون و سرشت خود داشت، طی این سال‌ها به‌دفعات دستگیر و حتی تبعید شد. دستگیری‌های مداوم و پردامنۀ ایشان در برابر حجم وسیع فعالیت‌ها، مبارزه‌ها و تربیت نیروهای مسلمان انقلابی البته که ناچیز بود؛ آنچه که در ابتدای کتاب نیز به آن اشاره رفته است مبنی بر اینکه «این اسناد تنها بخشی از مبارزات شهید حجةالاسلام والمسلمین مهدی شاه‌آبادی است که بر اثر علنی شدن مبارزه و بعضاً لو رفتن اطلاعات، از دید ساواک مخفی نمانده است.»

منع رژیم هرگز مانع از سفرهای تبلیغاتی‌شان نشد. زندان‌ها و دژخیمی‌ها سرد و بی‌اعتنایشان نساخت. تبعید و دوری از خانه و خانواده به کنج انزوایشان نکشاند. لطف الهی به او نیرو و درایتی بخشیده بود که زندان، شکنجه، تبعید و رنج‌های باورنکردنی روزهای دراز مبارزه، خللی بر عزم آهنین‌شان وارد نکرد، که برای برنامه‌ریزی و حرکت‌های بعدی انقلابی ساخته‌تر و مصمم‌ترش کرد. شهید شاه‌آبادی در زندان نیز دست از راه یقین‌یافته‌اش برنداشت و علاوه بر مخالفت با گماشتگان رژیم شاه، در جهت تلطیف فضای فکری‌عقیدتی زندانیان انقلابی بسیار کوشید. تبعید نیز برای‌شان تهدیدی نبود، که بدل به بهترین فرصت برای تقریب مذاهب در دیار اهل تسنن و تبیین حقیقت راه امام و غایت مسیر انقلابی ایشان شد.

خوش‌روحیگی آن شهید بزرگوار در پاسخ‌هایی که به بازجویان ساواک می‌دهد به‌روشنی پیداست. واضح است که نیروهای اطلاعاتی و امنیتی شاه از ایشان به ستوه آمده‌اند و خشونت و بی‌تدبیری آنان خبر از کلافگی و سردرگمی در مقابل رفتار و افکار شهید شاه‌آبادی می‌دهد. آنچه این کتاب را خواندنی کرده حجم بالای تعقیب و مراقبت از شهید شاه‌آبادی، نیز قدرت ایمان و خستگی‌ناپذیری ایشان است.

اسناد این کتاب همگی بدون خدشه و دست‌خوردگی به دست چاپ سپرده شده است و از این بابت آیینه‌ای بی‌قضاوت از اخلاص یار صدیق امام و اعمال بی‌رحمانۀ سازمان اطلاعات رژیم پهلوی است. از مزیت‌های کتاب به ترتیب تاریخی بودن اسناد آن است که کار پیگیری تاریخی را برای محقق و خوانندۀ آن آسان می‌سازد. نکتۀ مثبت دیگر این کتاب توضیحاتی است که در حاشیۀ اسناد آمده است و این توضیحات ما را با زندگی‌نامۀ مختصر رجال مورد ذکر سند و شرح برخی وقایع تاریخی مطرح شده آشنا می‌سازد. آوردن تصویر اصل سند امتیاز تاریخی آن را بالا برده است. در ابتدای کتاب زندگی‌نامۀ قابل قبولی از شهید مهدی شاه‌آبادی در 11 صفحه آمده است که در خلال آن از اسناد ساواک نیز بهره برده شده است. خواندن این زندگی‌نامۀ مستند ما را با کم و کیف جریان زندگی پرتلاطم ایشان و سرفصل‌های فعالیت‌های‌شان تا پیش از شهادت آشنا می‌سازد. فهرست اعلام پایان کتاب کمک شایانی به یافتن موارد مورد نظر می‌کند. در بخش ضمائم نیز دست‌خط و تصاویری از آن شهید والامقام آمده است.

کم‌خوری، کم‌خوابی، پرکاری

در ماه مبارک رمضان، همیشه وقتی نماز می‌خواندند، افطار می‌کردند و شروع به مطالعه می‌کردند تا سحر. آن وقت می‌گفتند : «دیر شد! الان اذان می‌گویند». بلند می‌شدم و برای سحر آماده می‌شدم.

ایشان کم می‌خوابیدند و در مقابل خیلی پُرکار بودند، خیلی هم کم غذا می‌خوردند و این عادات را از اوّل داشتند. عقیده‌شان این نبود که برای فعالیت بیشتر باید بیشتر خورد، بلکه معتقد بودند که وقتی زیاد بخورند و سنگین شوند فعالیت‌شان کم و فکر بسته می‌شود. اوایل محال بود ایشان بیشتر از چهار ساعت بخوابند. اگر بیشتر می‌خوابیدند، خودشان را جریمه می‌کردند و شب بعد کمتر می‌خوابیدند. زمان انقلاب شبی دو ساعت یا دو ساعت و نیم بیشتر نمی‌خوابیدند.

 

راوی: همسر شهید